Kultura dla wszystkich? – Tak to się robi!

Zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami udział w kulturze powinien być jednakowo dostępny dla wszystkich ludzi. Osoby z niepełnosprawnościami powinny mieć możliwość korzystania z treści kulturowych – takich jak teatr, muzea, koncerty, filmy, biblioteki i inne instytucje kultury – na równi z innymi. Dotyczy to także równych szans w dostępie do własnej twórczości artystycznej, zarówno zawodowej, jak i realizowanej w czasie wolnym. ALE JAK instytucje kultury mogą skutecznie usuwać liczne bariery? Rozpoczęcie działań wiąże się z wieloma wyzwaniami – zarówno w sferze mentalnej, jak i środowiskowej.

Centrum Młodzieży i Socjokultury RABRYKA w ostatnich latach stanęło przed takimi właśnie wyzwaniami i podjęło się ich stopniowego przezwyciężania. Wprowadzono formy partycypacyjne z udziałem osób z niepełnosprawnościami, aby poznać rzeczywiste potrzeby tej grupy. Dzięki wsparciu Punktu Serwisowego ds. Inkluzji w Obszarze Kultury (Servicestelle Inklusion im Kulturbereich ) przy Landesverband Soziokultur Sachsen e.V. przeprowadzono długofalowy proces towarzyszący, uwrażliwiając i szkoląc personel. Zrealizowano również prace budowlane, w tym instalację indukcyjnej pętli słuchowej, dotykowego systemu naprowadzającego oraz zewnętrznego podjazdu. To wystarczający powód, by dzielić się zdobytą wiedzą z innymi przedstawiciel(k)ami kultury i zachęcać ich do podjęcia podobnych kroków!

Celem konferencji było zatem ukazanie sposobów zwiększania dostępności w instytucjach kultury – zarówno w wymiarze architektonicznym, jak i instytucjonalnym. Przykłady sprawdzonych w praktyce rozwiązań mogą stanowić inspirację dla instytucji, które chcą wyruszyć w drogę ku bardziej inkluzywnej kulturze.

Szczególnym wyzwaniem wydarzenia było zaangażowanie zarówno polskich, jak i niemieckich uczestników. W Euroregionie po obu stronach Nysy istnieją – obok podobnych problemów – również dobre praktyki w zakresie udanych przedsięwzięć inkluzyjnych. Podczas konferencji chcieliśmy je uwidocznić i umożliwić transfer wiedzy.

Konferencja miała także na celu stworzenie przestrzeni do wymiany doświadczeń i nawiązania kontaktów pomiędzy działacz(k)ami kultury – na poziomie instytucjonalnym, stanowisk pełnomocniczych, organizacji społecznych, a także samych zainteresowanych. Dzięki udziałowi ponad 50 uczestników/czek z Obszaru Kulturowego Górne Łużyce–Dolny Śląsk (Kulturraum Oberlausitz-Niederschlesien ) oraz z Województwa Dolnośląskiego i podregionu jeleniogórskiego cel ten został osiągnięty.

W przygotowania konferencji zaangażowani byli eksperci z obu stron Nysy, aby wspólnie zidentyfikować najważniejsze tematy i zaplanować warsztaty. Szczególne podziękowania kierujemy do pani Elviry Mirle, pełnomocniczki ds. osób z niepełnosprawnościami, oraz Ireneusza Owsika, członka zarządu powiatu zgorzeleckiego odpowiedzialnego za politykę społeczną. Wyrazy uznania składamy także naszym partnerom projektowym: Steinhaus Bautzen e.V., Jelenigórskie Centrum Kultury oraz Punktowi Serwisowemu ds. Inkluzji w Obszarze Kultury przy Landesverband Soziokultur Sachsen e.V., którzy wnieśli do przygotowań i realizacji wydarzenia zarówno swoją wiedzę, jak i szerokie kontakty w środowisku.

Dzięki połączonej ekspertyzie udało nam się stworzyć różnorodny program. Podczas konferencji w dniu 30.09.2025 wysłuchaliśmy wystąpień ekspertów ze świata nauki, praktyków z instytucji kultury oraz odbiorców i artystów z niepełnosprawnościami, którzy podzielili się swoimi doświadczeniami.

W trakcie warsztatów osoby z niepełnosprawnościami opowiedziały o barierach, na jakie regularnie napotykają podczas kontaktu z kulturą, a praktycy przedstawili użyteczne wskazówki, jak tworzyć ofertę kulturalną w sposób dostępny.

Jednym z najważniejszych punktów programu był występ polskiej artystki Joanny Pawlik. Jej performans I am different – I am able (jestem inna – jestem zdolna) ponownie pokazał, jak ważna jest perspektywa osób z niepełnosprawnościami w sztuce i kulturze. Wnosi ona nie tylko nowe formy estetycznego wyrazu, lecz przede wszystkim krytycznie podważa utrwalone schematy widzenia i myślenia oraz dominujące narracje dotyczące ciała osób z niepełnosprawnościami, uzmysławiając nam, jak wykluczające mogą być tradycyjne wyobrażenia o estetyce i sprawności.

Szczególne podziękowania kierujemy również do Simone Fass, która udokumentowała konferencję oraz jej kluczowe treści za pomocą obrazków w łatwym języku. Jej praca po raz kolejny pokazuje, że wszyscy czerpią korzyści z mediów dostępnych  – są one łatwe do zrozumienia i w przystępny sposób przekazują najważniejsze informacje zróżnicowanemu odbiorcy.

Dzięki konferencji powstało wiele nowych, ponadgranicznych kontaktów, a także wzrosła świadomość, jak istotne jest usuwanie barier oraz krytyczna refleksja nad procesami i sposobami pracy, aby odbiorcy kultury i artyści z niepełnosprawnościami mogli w pełni uczestniczyć w życiu kulturalnym. Wydarzenie dodało odwagi, by podejmować działania i wspólnie przekraczać granice!

Serdecznie dziękujemy wszystkim, którzy wzięli udział w konferencji!